Rabu, 22 Januari 2020

Bab makanan tradhisional Jawa



Panganan Tradhisional Jawa

        Panganan tradhisional iku panganan kang kondhang ing papan utawa dhaerah tartamtu. Saben dhaerah biasane duwe panganan sing kondhang lan dadi ikon dhaerahe. Kayata coto lan conro ing makassar, rendhang ing pandang, lan sapanunggale.

A. Maca lan nanggapi teks 
       Gatekna pethilan teks ngisor iki!


Tumpeng




       Tumpeng iku cara nyuguhake sega lan lan lawuh jroning wangun bucu; amarga saka kuwi  banjur diarani sega sega tumpeng. Olahan sega sing dianggo umume arupa sega kuning, senadyan karep uga digunakake sega putih biasa utawa sega uduk. Umume tumpeng disuguhake ing tampah kang arupa nampan gedhe, bunder, saka anyaman pring. Tampahe dilemeki godhong gedhang lan sega sega tumpenge dipanggonake ing tengah, diubengi lawuh lan janganan. 
      Tumpeng biasane dinggo ing upacara tradhisional sing sifate seneng utawa sedhih. Tumpenge ing ritual Jawa


B. Nemokake nilai-nilai kang kamot ing teks

Babagan kang kudu digatekake yaiku:
  • Tumpeng wujude lancip kang umume saka sega kuning utawa putih;
  • Tumpeng biasane kanggo upacara tradhisional kang sipate seneng utawa sedhih;
  • Tumpeng minangka simbul keslametan, kesuburan, lan kesejahteraan;
  • Tumpeng kang lancip nggambarake kemakmuran sing langgeng sarta panggarep-arep supaya urip munggah lan dhuwur.

C. Mbedhah isine teks

Jadah



      Saka jenenge jadah manten bisa ngemu tegese sing padatan didadekake barang gawan kanggo penganten. Pancen jadah minangka barang gawan penganten kakung nalika badhe penganten putri. Jajanan iki didadikake barang gawan amarga ngemu teges supaya penganten kakung lan penganten putri tansah lengket kaya sipat jajanan jadah kasebut.

      Jadah uga minangka  jajan sing kudu ana ing acara tedhak siten. Kaya kang wis dimangerteni, tedhak siten minangka  wujud rasa syukur nalika putrane wis ngancik umur pitung sasi. Gegayutan karo angka pitu kasebut mula jadah kang dicepakake ana werna pitu yaiku abang,putih,ireng, kuning,biru, jingga, lan unggu, babagan kasebut ngemu teges minangka simbol kauripan sing bakal dilakoni putra-putri, yaiku wiwit sikile napak kapisan ing donya nganti tekan diwasa mengkone, dene werna-werna kasebut minangka gambaran urip menawa manungsa urip kuwi akeh  pepalang kang kudu diliwati. Jadah pitu pitu ditata wiwit saka werna peteng banjur padhang, iki nggambarake  menawa sing bakal dilakoni putra-putri kasebut wiwit saka prekara sing abot tumekaning prekara sing entheng, ateges uga sanajan abot prekarane mesthi bisa karampungake.

     Isi teks ing dhuwur, yaiku:
  • Jadah minangka jajan kang padatan didadekake barang gawan kang penganten;
  • Jadah ngemu teges supaya penganten kakung lan penganten putri tansah lengket;
  • Jadah uga minangka jajan kang padhatan ana ing acara tedhak siten;
  • Jadah kang dicepakake ana werna pitu yaiku abang, putih, ireng, kuning, biru, jingga,lan ungu;
  •  Jadah werna pitu ngemu teges minangka simbol kauripan sing bakal dilakoni putra-putri, yaiku wiwit sikile napak kapisan ing donya nganti tekan diwasa  mengkone, dene werna-werna kasebut minangka gambaran urip menawa manungsa urip kuwi akeh pepalang kang kudu diliwati.

Sumber:  Buku Gegagaran Nyinau Basa Jawa 1 kelas X SMA/SMK/MA

 BAB 


                  GEGURITAN


                         



. Pengertian Geguritan

Geguritan yaiku salah sijining karya sastra jawa ingkang kawujud saking rasa ing ati kang diungkapaken kaliyan penyair ngagem bahasa ingkang gadah irama , rima , mitra , bait lan penyusan lirik kang gadah arti utawa makna wonten ing lirik geguritan.


Geguritan uga kawujud saking ungkapan perasaan lan pikiran penyair . Geguritan ing bahasa Indonesia uga kasebut puisi.


B. Ciri - ciri geguritan

Ciri - ciri wonten ing geguritan yaiku :

duweni patokan utawa aturan geguritan kayata duweni guru lagu , guru wilangan , lan guru gatra

duweni makna utawa arti ana ing lirik lirik e

duweni bahasa ingkang endah lan mentes

Ing teks geguritan ono jeneng pengarang / pangriptane posisi ne ning ngarep tembang geguritan

C. Unsur - unsur intrinsik

Geguritan uga duweni unsur unsur intrinsik kaya puisi lan karya sastra liyane , unsur unsur intrinsik ana ing geguritan inggih punika :

Tema

Bahasa kang endah

Judul Geguritan

Diksi

Citra

Purwakanthi

Amanat kang ono ing jero ne geguritan

D. Jenis - jenising Geguritan

Geguritan miturut kegunaane ono 3 macem , jenis jenise inggih punika :

Jenis Geguritan Ingkang gambarake kondisi utawa peristiwa (deskriptif)

Jenis Geguritan Ingkang nyeritakake kondisi utawa pengalaman (naratif)

Jenis Geguritan Ingkang pasemon utawa duweni isi kritikan utawa sindiran

E. Syarat syarat maca Geguritan

Wong moco geguritan ugo duweni syarat syarat , lan ora sembarangan ingkang moco geguritan . Syarat syarate yaiku :

Wirama -->  Cendek duwure nada utawa keras lemahe swara.

Wirasa --> Perasaan utawa penghayatan ketika moco geguritan

Wiraga --> Polah utawa gerake ketika moco geguritan

Wicara --> lancar orak e moco geguritan


http://tedobagibagiilmu.blogspot.com/2017/11/geguritan-dalam-bahasa-jawa.html?m=1

BAB     

                       WAYANG


           

Asal Usul
Prabu Pandu Dewanata mempunyai dua orang isteri yaitu Dewi Kuntitalibrata dengan Dewi Madrim. Prabu Pandu adalah putra Raden Abiyasa raja dari Astina, sedangkan Dewi Kuntitalibrata adalah putri dari Prabu Kuntibojo raja Mandura, dan Dewi Madrim adalah putri dari Prabu Mandrapati raja Mandraka.
Dari perkawinan Pandu dengan Kunti menghasilkan 3 putra yaitu: Puntadewa, Bratasena dan Arjuna, sedangkan dari perkawinannya dengan Madrim menghasilkan 2 putra, yaitu: Nakula dan Sadewa, yang dilahirkan kembar. Tetapi kedua anak kembar ini mulai kecil diasuh oleh ibu Kunti karena ditinggal mati ayah dan ibunya (Madrim).
.
Kelima anak Prabu Pandu itulah yang disebut dengan PANDAWA
1. PUNTADEWA.
adalah raja negara Amarta atau Indrapasta. Setelah perang Baratayuda Puntadewa menjadi raja Astina yang bergelar Prabu Kalimataya. Nama lain yang dipakai adalah: Darmawangsa, Darmakusuma, Kantakapura, Gunatalikrama, Yudistira, Sami Aji (sebutan dari Prabu Kresna). Sifatnya: jujur, sabar, hatinya suci, berbudi luhur, suka menolong sesama, mencintai orang tua serta melindungi saudara-saudaranya.
Pusakanya bernama: Jamus Kalimasada, yang mempunyai kekuatan sebagai perlindungan dan petunjuk pada kebenaran serta kesejahteraan. Mempunyai dua isteri yaitu: Dewi Drupadi dan Dwi Kuntulwilaten.
2. BRATASENA.
Setelah dewasa bernama Werkudara. adalah ksatria Jodipati dan Tunggulpamenang. Pernah menjadi raja di Gilingwesi, dengan gelar Prabu Tuguwasesa. Nama lain yang dipakai adalah: Bima, Bayusutu, Dandun Wacana, Kusuma Waligita. Sifatnya: jujur, tidak sombong, jiwanya suci, sangat patuh kepada guru-gurunya (terutama dengan Dewa Ruci), mencintai ibunya serta menjaga saudara-saudaranya. Bila berperang semboyannya adalah menang, bila kalah berarti mati. Bratasena adalah merupakan suri tauladan kehidupan dengan sifat yang jujur dan jiwanya suci.
Pusakanya adalah: Kuku Pancanaka di tangan kanan dan kiri sangat ampuh, sangat kuat dan tajam. Selain kuku pancanaka Werkudara juga mempunyai kekuatan angin (lima kekuatan angin), serta dapat membongkar gunung. Mempunyai dua permaisuri yaitu: Arimbi dan Nagagini. Dengan Arimbi mendapatkan putra bernama Gatotkaca, yang dapat terbang tanpa sayap. Dari perkawinannya dengan Nagagini memperoleh putra bernama Antasena yang dapat masuk ke dalam bumi dan menguasai samodra. Bratasena pada waktu lahir dalam keadaan bungkus. Yang menyobek bungkus tersebut adalah Gajah Situ Seno. Pada waktu itu Gajah Situ Seno masuk ke dalam tubuh Bratasena, sehingga mempunyai kekuatan luar biasa dan bisa menyobek bungkus tersebut.
3. ARJUNA.
adalah ksatria Madukara, juga menjadi raja di Tinjomoya. Nama lain yang dipakai sangat banyak, antara lain: Janaka, Parta, Panduputra, Kumbawali, Margana, Kuntadi, Indratanaya, Prabu Kariti, Palgunadi, Dananjaya. Sifatnya: Suka menolong sesama, gemar bertapa, cerdik dan pandai, ahli dibidang kebudayaan dan kesenian.
Arjuna adalah ksatria yang sakti mandraguna, kekasih para Dewa, ia adalah titisan Dewa Wisnu. Istri Arjuna banyak sekali, ia dijuluki lelananging jagad, parasnya sangat tampan dan tidak ada tandingannya. Permaisurinya di arcapada adalah Wara Sumbadra dan Wara Srikandi. Selain itu masih banyak lagi istri-istrinya antara lain: Rarasati, Sulastri, Gandawati, Ulupi, Maeswara, dsbnya.
Permaisuri di kahyangan antara lain Dewi Supraba, Dewi Dersanala pada bidadari di Tinjomaya. Arjuna berjiwa ksatria, berjiwa luhur, suka menolong, serta kesayangan para Dewa. Tetapi ada kelemahan yang tidak boleh diteladani dan ditrapkan pada jaman sekarang yaitu beristri banyak.
4. NAKULA.
adalah anak ke empat Prabu Pandu Dewanata dengan Dewi Madrim yang lahir kembar dengan Sadewa. Ayah dan ibunya (Madrim) meninggal pada waktu si kembar masih kecil, oleh karena itu sejak kecil mereka diasuh oleh ibu Kunti dengan tidak membedakan antara satu dengan lainnya.
Setelah perang Bratajuda Nakula dan Sadewa menjadi raja di Mandraka dengan Sadewa. Nama lain adalah Raden Pinten. Nakula adalah ahli dalam bidang Pertanian. Pada waktu perang Baratayuda, Nakula dan Sadewa yang bisa meluluhkan hati Prabu Salya (dari pi- hak Kurawa). Sebab Prabu Salya adalah saudara Dewi Madrim, selain itu sebenarnya dalam hatinya memihak pada kebenaran yaitu Pandawa. Akhirnya Prabu Salya memberitahukan kepada Nakula dan Sadewa bahwa yang bisa mengalahkannya hanyalah Puntadewa, karena Puntadewa berdarah putih.
5. SADEWA.
adalah anak kelima Prabu Pandu dengan Madrim, dilahirkan kembar dengan Nakula. Setelah perang Baratayuda Sadewa menjadi raja dengan Nakula di Mandraka. Nama kecil Sadewa adalah raden Tangsen. Sadewa adalah ahli dalam bidang peternakan.
Ia kawin dengan Endang Sadarmi, anak Bagawan Tembangpetra dari Pertapaan Parangalas, dan mempunyai putra bernama Sabekti.

Bab Pranata Cara

Bab    

        

             PRANATACARA


               




A. Maca lan Nanggepi Teks Pranatacara


Gatekno pethilan teks pranatacara ngisor iki!


Assalamualaikum Wr. Wb.

   Dhumateng panjenenganipun para pepundhen, para sesepuh pinisepuh ingkang hanggung mastuti dhumateng pepoyaning kautaman ingkang pantes pinundhi.

   Para pangemban pangembating praja satriyaning negeri maningka pandam pandoming kawula dasih ingkang sinabu ing pakurmatan.

   ...

   Caos uninga katur dhumateng para lenggah, bilih titi laksana ijab qobul putra pinanganten, nun inggih Rara Ayu Fitri Kusuma putra putrinipun Bapa Joko Susena ingkang kadhaupaken kaliyan Bagus Ganes Sri Narendra putra kakungipun Bapa Agus Dahlan ingkang lenggah wonten Sekayu Semarang, sampun kaleksanan kanthi wilujeng nir ing rubeda duk nalika dinten Selasa, 29 Maret 2016 wanci tabuh 09.00 mapan ing Sekayu.



   Pranatacara kakung sumawana putri, wondene lenggah reroncening tata adicara ingkang sampun rinancang rinacik rinumpaka denying para kulawangsa nun inggih:

Binuka kanthi sowaning putra temanten sarimbit sasana busana;

Purnaning tata upacara sowanipun pinanganten;

Atur pambagya yuwana saking hamengku karsa;

Ndungkap titi laksana tataran angka sekawan, lir gumanti pasrah saha panampining putra temanten;

Adicara ingkang angka tanggal sabdatama;

Wondene pratandha purnaning pahargyan saking kulawarga minangka paran para.

B. Nemokake Isi Pokok Teks Pranatacara

   Isi teks Pranatacara ing ndhuwur, yaiku:

Teks Pranatacara kasebut ngandharake titi laksana ijab qabul;

Acara binuka kanthi sowane temanten sarimbit, waosan Kalamullah, atur pambagya hamengku karsa, pasrah, sabdatama, lan paran para.

B. Mbedhah Kaidah Pranatacara

   Urut-urutane teks Pranatacara:

Salam Pambuka;

Atur pamuji;

Atur kasugengan, kairing atur panuwun;

Wedharing gati;

Atur nyuwun pangapura;

Penutup;

Salam penutup.

D. Maca Teks Pranatacara

   Supaya anggone maca teks Pranatacara gampang dimengerteni, kudu nggatekake babagan ngisor iki.

Pangucapane kang trep;

Pamedhote utara kang trep;

Intonasi, nada, lan tekanan kang trep;

Mangerteni tandha wacan kanthi trep;

Swara kang cetha;

Ngatur alon lan cepete pamaca;

Ngolah treping mlebu wetuning napas;

Mahami wacan;

Pracaya marang diri pribadi.


E. Kawruh Kagunan Basa



   Tembang Yogyaswara

   Tembang yogyaswara, yaiku rong tembung kang tulisan apadene pakecapane meh padha, dianggo bebarengan, lan nduweni teges lanang-wadon.

   Contohne: bathara-bathari

                       Kedhana-kendhini

                       Hapsara-hapsari


F. Tembung Entar

   Enter tegese silihan, yaiku tembung kang nduweni teges ora salugune. Tembung entar nduweni isi kang geseh karo tetembungane (gadhah teges kiyas).

   Contohne: gedhe endhase=gumedhe

                       Kethul pikire=bodho


G. Rura Basa

   Rura asale saka tembung rurah kang tegese rusak utawa bubrah. Rura basa iku basa kang rusak utawa bubrah, amarga ora ketemu nalar. Rura basa iku basa kang salah, ning wiskabacut lumrah.

   Contohne: godhong wedang

                       Nguleg sambel

H. Panyandra

   Panyandra asale saka tembung candra, kang duwe teges wetunan kaanan wewujudan sarana pepindhan. Kang diutamakake ing panyandra iku gegambaraning kaendahan kang kawengku ing samubarang kang dicandra. Panyandra menggah kabergasaning badan.

   Contohne: rambute ngambek banyu

                       Drijine mucuk eri

                       Alise nanggal sapisan


I. Pepindhan

   Pepindahan iku tetembungan kang ngemu isi irib-iriban utawa emper-emperan. Padha karo kekarepan karo kaya, kadya, lir, pendah.

   Contohne: lakune kaya macan luwe

                       Rukune kaya mimi lan minta

                       Suwarane kaya bledheg


(Sumber: gegaran nyinau basa Jawa KELAS X SMA/SMK/MA)

Bab


          GAMELAN


               


Gamelan iku kagunan musik tetabuhan tradhisional aseli saka Indonésia mligi ing pulo Jawa, Madura, Bali lan Lombok.[1]Tembung gamelan dhéwé iku asalé saka basa Jawa ya iku "gamel" kang duwé makna "tabuh".[2] Isi gamelan iku saprangkat piranti musik kang dienggo ngiringi tembang, utawa ditabuh tanpa tembang minangka klenèngan.[1] Jinis musik iki kasebar nganti tekan pulo-pulo ing saindenging tlatah Nusantara lan saiki malah wis kasebar rata nganti Amérika, Éropah lan tlatah liyané.[1]Jinis musik tradhisional liya kang mèmper karo gamelan uga ana ing Filipina, Malaysia lan Suriname.[2]

Gamelan duwé melodhi kang magis utawa nduwé daya supranaturalsupranatural, mula swarané gamelan diarani mélodi utawa wirama perkusi kang magis.[2] Pagelaran gamelan uga ana kang ngarani orkestra gamelan Jawa.[2][butuh sitiran] Ing buku kang irah-irahané Music of Java, Jaap Kunst nerangaké yèn gamelan iku kaya komparasikomparasi saka cahya rembulan lan iliné banyu, misterius kaya cahya rembulan lan obah utawa dinamis kaya milining banyu.[2]

Gamelan kalebu pérangan ing kabudayanJawa.[2] Ing Jawa gamelan lumrahé kanggo musik pangiring pagelaran wayang kulit utawa ringgit, jogèd, uyon-uyon.[2] Jinisé laras ing gamelan ana loro ya iku laras pélog lan laras sléndro.[2] Saben sèt gamelan duwé instrumén kanggo laras pélog lan sléndro.[2]

Sumber: https://jv.m.wikipedia.org/wiki/Gamelan